2023 yılı tarihte kaydedilen en sıcak yıl olma yolunda ilerliyor. Ocak ayından ekim ortasına kadar kaydedilen sıcaklık, küresel ortalama sıcaklığın 1,43 derece üzerine çıktı. Bu, tarih boyunca bu aylar arasında kaydedilen en yüksek sıcaklıktı.
Bilim insanları, bu yılın ortasında ortaya çıkan El Niño olgusunun büyük olasılıkla önümüzdeki Nisan ayına kadar devam edeceği konusunda uyardı. Bu da sıcaklıkların daha da artacağı anlamına geliyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO) 8 Kasım’da yaptığı açıklamada, “El Nino etkisini Temmuz-Ağustos aylarında göstermeye başladı, Eylül 2023’te ılımlı kaldı, Kasım ve Ocak aylarında ise etkisi yüksek olacak” dedi.
El Nino hava olayı, basit bir ifadeyle, Pasifik Okyanusu’ndaki sıcak suların doğuya doğru kayması ve küresel sıcaklıkların artmasıyla kendini gösteriyor. Okyanus yüzeyindeki suyun sıcaklığındaki büyük salınımlar ve bunların sebep olduğu atmosferik olaylar, İspanyolca’da “çocuk” anlamına gelen El Nino terimiyle adlandırılıyor. Özellikle 1997/1998 yıllarında etkili olan El Niño, dünyada benzeri görülmemiş sıcaklık artışlarına neden oldu.
Afetler artabilir
Doğal ve döngüsel bir iklim olayı olan El Niño, dünyanın bazı bölgelerinde gıda, su ve sağlık güvenliği riskini artırdı. WMO, El Nino’nun üç La Nina yılının ardından Temmuz 2023’te geri döneceğini duyurdu.
El Niño, küresel ısınmanın etkisiyle birleştiğinde kuraklık ve açlığın yanı sıra bulaşıcı hastalıkların yayılmasını da tetikleyebilir.
Columbia Üniversitesi Uluslararası İklim ve Toplum Araştırma Enstitüsü’nden Walter Baethgen, El Nino’nun küresel olarak diğerlerine göre daha fazla felaketin yaşandığı bir yıl anlamına gelmediğini, ancak dünyanın farklı yerlerinde önemli bölgesel etkilere neden olabileceğini söyledi.
El Nino ısınıyor, La Nina soğuyor
El Nino ve La Nina, ENSO adı verilen tropik doğu Pasifik Okyanusu üzerinde rüzgar ve deniz yüzeyi sıcaklıklarında sistematik olmayan ancak periyodik bir değişikliğe neden olan iki hava durumu olayıdır.
El Nino, ENSO’nun ısınma aşamasını, La Nina ise soğutma aşamasını temsil eder. El Nino yıllarında sıcaklık yaklaşık 0,1 derece artarken, La Nina yıllarında ise aynı oranda düşüyor.
Bu iki farklı döngü birkaç ay sürer ve değişen sıklıkta ve yoğunlukta birkaç yılda bir ortaya çıkar. Bu model birçok tropikal ve subtropikal bölgedeki iklimi etkiler.
Dünyanın her yerinde insanlar, şiddeti ve sıklığı her geçen yıl artan aşırı sıcaklarda serinlemenin yollarını arıyor. Fotoğraf: Manu Fernandez/AP/picture Alliance
Tam etkisi 2024’te görülecek
Dünya son yıllarda ve aylarda defalarca rekor sıcaklıklara ulaştı. WMO’nun iklim birimi yöneticisi Chris Hewitt, bu tür olayların El Nino döngüsü sırasında meydana gelme ihtimalinin daha yüksek olduğunu söyledi. Hewitt, “Tahminler bize küresel sıcaklıkların sanayi öncesi dönemlere göre 1,5 derecenin üzerine çıkma ihtimalini yüzde 66 veriyor” dedi.
El Nino’nun tam etkisinin 2024 yılında ortaya çıkacağını vurgulayan Hewitt, dünyanın önümüzdeki beş yılın en sıcak yılını yaşayabileceğini sözlerine ekledi.
Gıda güvenliğine yönelik tehdit
Baethgen, zincirleme etkilere daha iyi hazırlanabilmek için iklim bilimcilerin küresel iddialarda bulunurken El Niño’yu dikkate almalarının büyük önem taşıdığını vurguladı.
Uzmanların El Niño’nun pirinç hasadında sorunlara yol açabileceği uyarısında bulunmasıyla birlikte, Güney ve Güneydoğu Asya’daki birçok ülke stokları korumak için şimdiden yeni önlemler almaya başladı. Örneğin Hindistan birçok pirinç çeşidinin ihracatını yasaklarken, Endonezya’nın bazı bölgelerinde erken hasat planlanıyor.
Afetleri kesin olarak iddia etmek zor olsa da El Nino yıllarında tropik ve subtropikal bölgelerin daha çok etkilendiği biliniyor. Örneğin Etiyopya’nın bazı kesimleri her El Niño yılında kuraklık yaşarken, Güney Amerika’daki And Dağları’na yakın bazı bölgelerde şiddetli kuraklık ve su baskınları yaşanıyor.
El Niño ayrıca Güney Asya’ya sıklıkla tehlikeli sıcak hava dalgaları getiriyor. Bu geçmiş olayları belirlemek, bilim adamlarının gelecekteki felaketleri daha iyi tahmin etmelerine yardımcı olur.
Sıcak hava insan vücudunun fizyolojisini olumsuz etkileyebilirFotoğraf: Sanjay KANOJIA/AFP
El Nino’nun sağlığa etkisi
El Niño yıllarında yaşanan ani sıcaklık değişimleri genel sağlığı etkileyebiliyor, felç ve ölüme yol açan hastalıklara neden olabiliyor.
Boston Üniversitesi İklim ve Sağlık Merkezi Lideri Gregory Wellenius, “Sıcak hava dalgaları ABD’de diğer şiddetli hava olaylarından daha fazla ölüme neden oluyor. Geçtiğimiz yıl Avrupa’da 60 bin kişi sıcaklığın etkisi nedeniyle hayatını kaybetti.”
Bilimsel çalışmalar ani sıcak havaların insan vücudunun fizyolojisini etkilediğini ortaya koyuyor. Uzmanlar, sıcaklığın neden olduğu en yaygın sağlık etkisinin sıtma ve dang humması gibi hastalıkların ortaya çıkması olduğunu söylüyor.
Wellcome yardım kuruluşunda iklim etkileri ve uyum yöneticisi olarak çalışan Madeleine Thomson, daha önceki El Nino yıllarında bu tür birçok salgının görüldüğünü belirtti. Thomson, “Örneğin Kenya’daki 1997-1999 El Niño döneminde sivrisinek üremesi önemli ölçüde arttı” dedi. “Doğu Afrika’da yaygın sıtma salgınları vardı ve benzer olaylar 2015 ve 2016’daki son El Niño’da da gözlendi” dedi.
İklim krizine paralel
El Nino aslında yüzyıllardır meydana gelen bir doğa olayı olsa da etkisi son yıllarda daha güçlü bir şekilde kendini göstermeye başladı.
Henüz bir kanıt bulunmamasına rağmen uzmanlar bunun iklim değişikliğinin etkileriyle ilgili olabileceğinden endişe ediyor. Thomson, halkın bu tür dönemlerde yaşanacak zorluklara hazırlıklı olabilmesi için meteoroloji kurumlarının havanın sağlık üzerindeki etkisini incelemesi gerektiğini savunuyor.
